Gezond leven: de overheid moet helpen

Vrijwel alle chronische aandoeningen ontstaan door wisselwerking tussen ons gedrag, onze leeftijd, onze genen en onze omgeving. We leven bijna allemaal ongezond in de huidige samenleving. Erfelijke aanleg bepaalt welke ziekte we daarvan krijgen. De vergrijzing speelt ook een rol, maar geen doorslaggevende. Dat is een misperceptie. Veroudering hoeft niet met ziekte gepaard te gaan.

Massaal ziek

Het RIVM becijferde dat bijna 10 miljoen Nederlanders bij de huisarts bekend zijn met één of meer chronische aandoeningen. We worden massaal ziek in dit land. Naast persoonlijk leed en verlies van kwaliteit van leven veroorzaakt dat maatschappelijke problemen: de kosten van de zorg rijzen de pan uit. De oplossing ligt voor de hand: pas je leefstijl aan, dat maakt de kans op ziekte kleiner en is daarmee goed voor jezelf én voor de maatschappij! We weten dat allemaal eigenlijk wel, dus waarom doen we het niet?

Evolutionaire driften

Ons gedrag wordt gedreven door diepgewortelde (evolutionaire) instincten. Zodra wij voeding met suiker en vet zien willen we daar zo veel mogelijk van eten, omdat die stoffen schaars zijn in natuurlijke voeding, maar wel belangrijke energie leveren. We willen gaan zitten zodra dat kan (om energie te sparen). De industriële revolutie bracht ons de techniek om die instincten continue te volgen. Massale productie en verkoop van suiker en vetrijk voedsel en motorische vervoersmiddelen creëren instinctief onweerstaanbare verleiding. Waar die instincten vroeger, in tijden van schaarste, gunstig waren voor overleving, komt ons continue geprikkelde instinct nu als een boomerang op ons terug.

Maatschappelijke factoren

Andere factoren die (gedeeltelijk) door de maatschappij worden ingegeven, zoals stress, slaapgebrek, en verslaving aan alcohol en roken, spelen allemaal ook een rol in de ontwikkeling van chronische ziekte. En toxines. Ze zijn overal. We ademen ze in, we eten ze (onbedoeld) op, ze komen door onze huid naar binnen.

Vrije wil?

In dit licht is het naïef om te veronderstellen dat ons gedrag en onze gezondheid uitsluitend worden bepaald door vrije wil. Wij worden gestuurd door de beschikbaarheid van producten en door de context van onze samenleving. Zo lang er overal en altijd (zoet, zout en vet) voedsel beschikbaar is, zullen we dat blijven consumeren. Als de lift dichterbij is dan de trap, nemen we de lift. Het is ongelooflijk lastig om met je verstand instincten te weerstaan. We ontkomen als individu nauwelijks aan de stress van de “rat race” die onze samenleving is geworden. En die toxines zijn al helemaal niet te sturen door de vrije wil.

De overheid moet helpen

Afschuiven van de verantwoordelijkheid voor onze gezondheid op het individu is tot mislukken gedoemd. Wij zullen gemeenschappelijk (politieke) besluiten moeten nemen over de inrichting van onze samenleving. Wat vinden wij van onze voedselmarkt? Hoe richten we onze gebouwen in, en hoe bouwen we onze steden van de toekomst? Moet de focus van welvaart naar welzijn? Hoe beteugelen we de enorme vervuiling? Die gemeenschappelijke taak ontslaat mensen overigens niet van hun individuele verantwoordelijkheid. De politiek alléén kan niet veel. We zullen sámen moeten bouwen aan een samenleving die duurzaam beter is voor onze gezondheid en welzijn. 

Deze tekst komt uit een artikel dat verschenen is in de Telegraaf. Lees het gehele bericht hier. 

Hanno Pijl is internist en hoogleraar in het vakgebied diabetes en overgewicht. Ook is hij een van de initiatiefnemers van het NILG.